Баланың сөйлеуін бастау: әдістер мен картотека
Баланың сөйлеуін бастау: әдістер мен картотека
Логопед: Ұзайыр А.С.
Сөйлеу – ең маңызды психикалық функция және ойлау құралы. Бұл адамға қоғамға енуге, мәдени мұраны игеруге және басқа адамдармен байланыс орнатуға мүмкіндік береді. Баланың есту қабілетінің бұзылуына немесе сөйлеу тілінің дамуының кешігуіне күдіктенуіне қарамастан балабақшада болған алғашқы күндерінен бастап сөйлеуді дамыту бойынша жұмысты бастауды ұсынамын.
Сабақ кестесін құрыңыз және сабаққа сәйкес әдістерді таңдаңыз
Сабақты жүйелі түрде, күнде өткізуге тырысыңыз. Кішкене балалармен жұмыс істеу үшін сабақтың ұзақтығынан гөрі жиілігі маңыздырақ екенін ескеріңіз. Жалпы қағида: бір күндегі сабақ сағаттарының саны баланың жасына сәйкес келуі керек. Мысалы, үш жасар балалар үшін сабақтардың жалпы ұзақтығы күніне үш сағаттан аспауы керек.
Ойын әдістерін қолданыңыз. Сабақтарды тек ойын түрінде өткізіп, жағымды эмоционалды фон қалыптастырыңыз. Егер сабақтар балада жағымсыз эмоцияларды тудырса, сөйлеу негативизмі – бала қарсылық көрсете бастағанда, қашып кеткенде немесе агрессия көрсете бастағанда наразылық мінез-құлықтың пайда болу қаупі бар.
Табыс тәжірибесін жасаңыз. Әрқашан ең қарапайым тапсырмадан бастаңыз. Баланы мақтауға және мақұлдауға себеп табу маңызды. Ынталандыру күлімсіреу, жылы көзқарас, кішкене сый-сияпат, ойыншық арқылы білдірілген қуаныш, қол шапалақтау немесе тіпті көңілді ән болуы мүмкін.
Сөйлеуді ғана дамытпаңыз. Ақыл-ой әрекетінің әртүрлі аспектілерін: сөйлеу, қабылдау, моториканы, ойын және эмоционалдық саланы ынталандыру. Бұл салалардың барлығы бір-бірімен байланысты және бір-бірін қолдайды. Баланың әрбір жетістігі оның жан-жақты дамуына негіз болады.
Баланың сенсорлық жүйесін байыту. Сабақта оған әр түрлі сезім мүшелерінен алуан түрлі сезімдер сыйлауға тырысыңыз. Табиғи материалдарды: құмды, суды, жапырақтарды, тас, сазды, бұтақтарды пайдалана отырып, процеске көбірек қимылды ойындарды қосыңыз. Ең дұрысы, сенсорлық қанықтыру үшін жағдай жасау керек: табиғатта (ауылда, теңіз жағасында, өзенде) 30-45 күнге дейін уақыт өткізу, онда бала еркін ойнай алады, кірленіп, бәрін қолымен ұстап көреді. Мұндай сенсорлық қанықтылық сөйлеу сферасының дамуына ықпал етеді.
Дыбысты қабылдаудың дамуын ынталандыру. Баланың есту қабілеті нашар болса да (есту қабілетінің жоғалуы), ата-аналарды пойыз, ұшақ шуылы немесе қатты музыка сияқты дыбыстарды ести алатын жерлерге баруға шақырыңыз. Мұндай жағдайлар үнемі емес, мезгіл-мезгіл және бала қарсылық білдірмеген жағдайда ғана жасалуы керек.
Сабақтарға қажетті материалдарды таңдаңыз
Кабинет кеңістігін кейбір тапшылықтарды тудыру және баланың ойынға деген қызығушылығын ояту үшін ойыншықтармен толтырмаңыз. Ойыншықтардың жартысын уақытша шығарып тастаңыз, сонда ол әрқайсысымен ұзағырақ ойнайды және кейде жалығады. Жалықтыру әр түрлі іс-әрекеттің дамуына ықпал етеді: бала қарым-қатынастың жаңа түрлерін іздей бастайды және шығармашылық ізденістер ойлап табады. Карталармен және танымдық ойындармен айналыспас бұрын, баланың назарын аударатын ештеңе болмайтын «таза үстел» жасау үшін ойыншықтарды алып тастаңыз.
Графикалық материалды қолданыңыз. Сурет салу немесе аппликация жасау сияқты графикалық материалдармен жұмыс жасағанда, балаға карточкада не істеу керектігін көрсетіңіз. Әр түрлі іс-шаралар үшін тапсырмалардың орындалу кезеңдерін дәйекті түрде көрсету үшін карталар сериясын дайындауды ұсынамын.
Ұсақ моториканы дамыту үшін ойындарды қолданыңыз. Балаға саусақтардың нақты қимылдарын қажет ететін әрекеттерді ұсыныңыз. Монтессори жүйесіндегі тренажерлар мен ойындар, сондай-ақ кинетикалық және кәдімгі құм, пластилин, конструктор, баулар, сенсорлық дорбалар мен жолдар қолайлы. Табиғи материалдармен және қағазбен пайдалы ойындар: топтасу, әртүрлі текстуралар мен тығыздықтағы қағаздарды жырту, кесу. Дәнді дақылдар, бұршақ, үрме бұршақ тәрізді сусымалы материалдармен, ұсақ тастар, қабыршақ мен қысқышпен ойнау да пайдалы. Шарларды әртүрлі сусымалы материалдармен (әр шарға шамамен 1,5–2 ас қасық) толтыруға болады, оларды байлап, балаға ұстауға беріңіз.
Массаж жасау үшін су-джокты қолданыңыз. Дамуды ынталандыру үшін баланың денесіндегі, әсіресе қолдарындағы белсенді нүктелерді уқалаңыз. Су-джок сақинасы мен массажерлерін қолданыңыз. Барлық саусақтар мен қолдарды уқалау үшін сақинаны немесе массаж шарын әр саусақтың үстінен жоғарыдан төменге және төменнен жоғары айналдырыңыз. Бас бармақтың үстіңгі фалангасын уқалаңыз, саусақтың екі жағына және бүйіріне 20 нүктелі массаж жасаңыз.
Жылы ауа райында сенсорлық жолдармен серуендеңіз. Баланың аяқтарындағы белсенді нүктелерді ынталандыру үшін жалаң аяқ жүруіне мүмкіндік беріңіз. Мен аяққа массаж төсенішін сатып алуды немесе оны өзіңіз жасауды ұсынамын. Ол үшін дөңгелек тастарды немесе моншақтарды төсенішке немесе қалың матаға бекітіңіз. Балаға оның үстімен жүруіне, тұруына немесе өкшелей жүруге рұқсат етіңіз. Балаға зиян тигізбеу үшін тастардың кішкентай және өткір емес екеніне көз жеткізіңіз.
Баламен бірге әр түрлі дамытушылық іс-әрекеттерді жасаңыз. Бір сабақта 2–3 түрлі форматты біріктіру ұсынылады. Мысалы, суреттері бар кітаптарды қарау, мүсіндеу, лабиринттен өту. Аппликациялар мен қолөнер бұйымдарын олардың сапасына мән бермей жасаңыз. Ұсақ және жалпы моториканы ынталандырыңыз, сенсорлықты қанықтырыңыз. Баламалы коммуникация карталарын пайдаланыңыз және артикуляциялық гимнастика жаттығуларын орындаңыз.